Özgür İrade! İşte Bütün Mesele Bu…
“Özgür irade… Kelebek kanatları gibidir adeta; bir kere dokun, bir daha yerden havalanamazlar. Hayır, ben sadece sahneyi hazırlarım, siz kendi iplerinizi çekersiniz...”
(TheDevil'sAdvocate / Şeytanın Avukatı)
Özgürlük ve irade… İçi dolu dolu ve derin anlamlar içeren bu iki kelimenin oluşumundan meydana gelen bir tanım: Özgür İrade… İngilizce karşılığı “freewill” gibi derin bir anlama sahip. Özgür irade tanımını derin felsefî çözümlemelere girerek çözümlemeye girişmeyeceğiz. Ancak özgür irade derken bile karşımıza bir seçim (Choose) ve tercih çıkıyor. Tercihimizi seçim ânında mı yapıyoruz veya seçimlerimiz tercihimiz mi oluyor? Buna en iyi cevabı belki de MatrixReloaded filminden Neo vermiştir.
Hemen hatırlayalım. Matrix serisinin ikinci filminde Neo ve Kâhin bir parkta buluşurlar. Kâhin, Neo’ya bir şeker uzatır. Neo, “kararımın ne olacağını biliyor musun?” der. Kâhin de, “bilmesem kâhin olmazdım, değil mi?” diye karşılık verir. Neo, “zaten biliyorsan nasıl seçeceğim” diye sorar ve işte kâhin, kişinin özgür iradesine dair cevabını verir: “Çünkü buraya seçim yapmak için gelmedin. Sen seçimini çoktan yaptın. Buraya neden bu seçimi yaptığını anlamaya geldin…”
Bu tarz filmler ve replikler beyinleri yaksa da aslında bizleri düşünmeye davet ediyor. Kararınızın da ötesinde alınan bir karar olabilir mi? Sizin yaptığınız tercihler aslında daha önceden yapıldı mı? Size bir elma uzatıldı. O elmayı yemek ya da yememek, hangisi sizin seçiminiz? Ve hangisi sizin kaderiniz? Elmayı yemek mi, yememek mi?
Beyinler yeterince yandıysa devam edelim…
Genel olarak bakıldığında özgür irade, alternatifler arasından seçim yapma veya belirli durumlarda doğal, sosyal veya ilâhi kısıtlamalardan bağımsız olarak hareket etme gücü veya kapasitesi demektir. Bu arada özgür irade, determinizmin bazı savunucuları tarafından reddedilir.
Bu arada, Fransız düşünür Jean-Paul Sartre, insanın “özgürlüğe mahkûm” olduğunu savunur.
Determinizm, her olayın bir sebebi bulunduğunu, dolayısıyla özgürlük ya da özgür irade diye bir şeyin olamayacağını savunur. Kuantum düşüncesi ise, bunun tam tersini söyler. Her şey ihtimal dâhilindedir.
Biz de kendi seçimimizi ve çıkarımımızı yapalım öyleyse…
Özgür irade, sizin kararlarınız, sizin seçimlerinizdir. Yaşadığınız ve yaşattığınız şey de sizin eseriniz olacaktır. Kabul ettiğiniz ya da reddettiğiniz şeyler de aslında özgür iradenizin bir yansımasıdır. Seçimi siz yapmışsınızdır. Önünüze gelen tercihlerden sadece birini seçmişsinizdir.
Örneğin, sitemize girdiniz, herhangi bir ürünü sepete eklediniz. Neden sonra vazgeçip sepeti boşalttınız. Ertesi gün tekrar siteye girdiniz ve bu yazımızla karşılaştınız. Ürünü almak için can atıyorsunuz. İşte iradenizin özgürlüğü…
Son olarak…
Sahne hazırlanır, perde açılır ve sahneye çıkarsınız. Kendi iplerinizi kendiniz çekersiniz.
Özgür irade: İşte bütün mesele bu…